Η Σκόνη του Χρόνου (The Dust of Time)

Σκηνοθεσία: Theodoros Angelopoulos
Παραγωγής: English / Russian / German / Greek / 2008
Διάρκεια: 125'




Τι λόγος μου πέφτει; Αφού (σχεδόν) σύσσωμη η επίσημη κινηματογραφική κριτική αποφάσισε να πετάξει στον Καιάδα αυτή την ταινία. Και εγώ ο έρμος -ανεξοικείωτος με το cinema του Theo- χρειάστηκα και συμπληρωματική προβολή, για να δηλώσω πως έχω κάτι (ασήμαντο) να γράψω. Χωρίς να χάνω λοιπόν χρόνο, σας εξιστορώ από κάτω την σινε-θεατική εμπειρία μου. (Ένα πολύ όμορφο κείμενο για τον τρόπο αντιμετώπισης αυτής (και όχι μόνο) της ταινίας, υπάρχει στο 25th Frame).


Τίποτα δεν τελειώνει. Όλα παρελθόν, παρόν και μέλλον θαμμένα κάτω από ομιχλώδες τοπίο περιμένουν ενα φύσημα του αέρα για να αποκαλυφθούν κάτω από τη σκόνη του χρόνου. Ένας σκηνοθέτης, ανώνυμος (Willem Dafoe), μέσα από ένα αυτοβιογραφικό film θα σχηματίσει το παζλ της ζωής του, το οποίο εμείς βιώνουμε εξ' ολοκλήρου στο τώρα. Θα ακολουθήσουμε κυρίως την περιπετειώδη ζωή των γονιών του (Michel Piccoli, Irène Jacob) και τον έρωτα τους, που βασανίστηκε από αντιξοότητες και πολιτικές εξορίες και που ευδοκίμησε μόνο πολύ αργότερα. Ενώ στο ενδιάμεσο, μια παράξενη ιστορία φιλίας και αγάπης δημιουργήθηκε μεταξύ της μητέρας του σκηνοθέτη (Irène Jacob) και ενός φίλου (Bruno Ganz), τους οποίους έδεσαν τα πολυπαθή χρόνια της κοινής τους εξορίας. Μια σχέση που όμως αναπνέει παντοτινά μέσα από τα θραύσματα του μονομερούς και ανεκπλήρωτου έρωτα. Σε αυτό το παζλ διάχυτο και το μέλλον, το οποίο φανερώνεται μέσα από την σχέση του σκηνοθέτη-πατέρα με την κόρη του. Μια κόρη που ασθμαίνει στους ισοπεδωτικούς και αβέβαιους καιρούς του σήμερα και του αύριο. Τίποτα δεν τελειώνει. Και ο Αγγελόπουλος με την διπλή του ιδιότητα (σεναριογράφος-σκηνοθέτης) θα εξιστορήσει ποιητικά (λογοτεχνικά και εικονοπλαστικά), άλλοτε λυρικά και άλλοτε με πομπώδες τρόπο, το αδιαίρετο του χρόνου.


Τα μονόπλανα στο σινεμά του Αγγελόπουλου, και εδώ, είναι πάντα σημείο αναφοράς. Ακόμα και αν αυτή η ταινία εξελίσσεται δύο ταχύτητες πιο πάνω. Άλλωστε το μοντάζ, που τόσο αποφεύγει, για αυτόν δεν είναι παρά η βάρβαρη καταπάτηση του κινηματογραφικού μέσου. Ο Έλληνας auteur εδώ θα προσπαθήσει κάτι πολύ τολμηρό, ίσως και πρωτοφανή. Θα προσπαθήσει, όπου είναι αυτό εφικτό, να απαλλαγεί από το μοντάζ. Και πως θα το πράξει αυτό; Με έναν τρόπο σχεδόν μαγικό! Σε ορισμένες σκηνές (βλέπε ξενοδοχείο και μπαρ), στο ίδιο κάδρο, με τους ίδιους ηθοποιούς(ανεξαρτήτως εξωτερικής ηλικίας), θα αφηγηθεί ιστορίες που απέχουν μεταξύ τους ίσως και 30 χρονολογικά έτη, σύμφωνα με το επιβεβλημένο σύστημα μέτρησης του χρόνου. Ακόμα, δε λείπουν σκηνές (βλέπε αεροδρόμιο) που το μοντάζ δεν έχει παρά το ρόλο του "πορτιέρη" στην άναρχη χρονικά πλοήγηση μας. Γιατί ο χρόνος εδώ παρουσιάζεται ενιαίος και αδιαίρετος, απαλλαγμένος από τον Δυτικό τρόπο σκέψης. Και ο Αγγελόπουλος κυνηγάει κάτι που σε άλλες περιπτώσεις θα φαινόταν παντελώς ουτοπικό. Κυνηγάει να τεντώσει τη φόρμα του, ούτως ώστε να χωρέσει στο τώρα, ανεξαρτήτως της χρονικής στιγμής που διαδραματίζεται αυτό, το σήμερα, το αύριο και το χθες.


Για αυτό και "Η Σκόνη Του Χρόνου" δε δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα εξωτερικά γνωρίσματα του πανδαμάτωρ χρόνου. Το μακιγιάζ, για παράδειγμά, είναι υποτυπώδες. Ο Αγγελόπουλος δηλώνει σχετικά: "Επίσης, οι ηλικίες χάνονται κι αυτό είναι ένα από τα πιο τολμηρά πράγματα που κάνω." Και όντως είναι κάτι πολύ τολμηρό, εξίσου γοητευτικό, παρ' ότι ελοχεύει ο κίνδυνος να δημιουργηθεί σύγχυση στο κοινό.


Και μέσα σε αυτόν το ενιαίο και αδιαίρετο χρόνο, κάτω από τη σκόνη του, παρουσιάζονται έρωτες, σχέσεις αγάπης, όνειρα που επισκιάζονται διαρκώς από την αίσθηση του ανεκπλήρωτου. "Το τρίτο φτερό είναι η μόνη ουτοπία", ακούγεται χαρακτηριστικά. Τονίζοντας την ανθρώπινη αδυναμία για εσωτερική ολοκλήρωση και πληρότητα. Όλα αυτά τοποθετούνται σε ένα εξηκονταετή ιστορικό πλαίσιο, από τον εμφύλιο πόλεμο (στον off χρόνο), στις έκπτωτες μέρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, στην πτώση του Τείχους του Βερολίνου και στους ισοπεδωτικούς σημερινούς καιρούς. Σε ένα επίσης αδιαίρετο ιστορικό πλαίσιο, απ' το οποίο μοιάζουν να ξεπηδούν διαρκώς τα ίδια προβλήματα με άλλο πρόσωπο. Ακούγεται επίσης χαρακτηριστικά, σε μια αριστουργηματική σκηνή, "Η ιστορία μας πέταξε στο περιθώριο". Έτσι, ο Έλληνας σκηνοθέτης, που βλέπει την Ιστορία σαν το καθρέφτισμα του καθενός μας στο σύνολο(και το αντίστροφο), δε χάνει την ευκαιρία να εκφράσει το παράπονο του για την παρουσία μας σε αυτή. Ή καλύτερα την απουσία μας. Τίποτα όμως δεν τελειώνει. Και εμείς θα παρακολουθήσουμε το βρεγμένο χέρι, όπου πρωτίστως κύλησε ολόκληρο το ποτάμι της ζωής (σε μια λυρικότατη σκηνή), σε παιδική του πλέον μορφή, να σφιχτοδένεται με το παρελθόν για να κινήσει να επαναλάβει μια ιστορία που κρατάει αιώνες...


Και αν κάτι μοιάζει να μένει άθιχτο στο χρόνο, αυτό είναι τα έργα της μεγαλοφυΐας και της Τέχνης. Ο Αγγελόπουλος που φαίνεται να βάζει και ένα προσωπικό στοίχημα, μας φανερώνει εν έτει 1999 τη συμφωνία του Μπετόβεν. Άθιχτη παρά τα παχιά στρώματα σκόνης που πέρασαν από πάνω της. Όπως επίσης άθιχτο μας παρουσιάζει, ένα κυριολεκτικά καλυμμένο από σκόνη αρμόνιο, που σαν οίνος πορφυρός γίνεται αισθαντικότερο, καθώς περνούν από πάνω του οι αιώνες...


Και θα μιλούσαμε για ένα τεράστιο αριστούργημα, αν επιτυγχανόταν μια καλύτερη χημεία μεταξύ σκηνοθετικού team και ερμηνευτών. Και το λέω αυτό, γιατί ενώ παρακολουθούμε έναν εκπληκτικό Bruno Ganz και μια συγκλονιστική Irene Jacob, τόσο ο Willem Dafoe και ο Michel Piccoli παρουσιάζονται εκτός των νερών τους. Ενώ τέλος, εμφανής είναι και η αδυναμία του σκηνοθέτη να αναπαραστήσει το σήμερα στα ελάχιστα πλάνα που του αφιερώνει. Να μην παραλείψουμε, πώς τις ποιητικές εικόνες ντύνει η καθηλωτική μουσική της Ελένης Καραΐνδρου.


Βαθμολογία: 8/10