12

Σκηνοθεσία: Nikita Mikhalkov
Παραγωγής: Russia / 2007
Διάρκεια: 159'



Ο Nikita Mikhalkov επιστρέφει μετά από 9 χρόνια σκηνοθετικής απουσίας, με ένα καλογυρισμένο δικαστικό δράμα. Αρτίως δραματικοποιημένο, κινούμενο στις άτυπες διαστάσεις ενός αριστουργηματικού "λαϊκού" δράματος.

Στον of χρόνο της ταινίας, ένα παιδί έχει καταδικαστεί, μάλλον αδίκως, για τη δολοφονία του πατέρα του. Ο τελευταίος λόγος, όπως προκύπτει από το δικαστικό σύστημα της Ρωσίας, είναι στα χέρια των δώδεκα ένορκων που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Προς έκπληξη μας, η "συνεδρίαση" τους γίνεται σε μια παρατημένη σχολική γυμναστική αίθουσα. Όμως η δικαιοσύνη, στην εννοιολογική της μορφή, είναι απλά μια απόφαση; Ή προϋποθέτει μια ουσιαστικότερη ενασχόληση των αρμόδιων οργάνων αλλά και της κοινωνίας ευρύτερα; Ο μεγάλος Ρώσος σκηνοθέτης, μέσα από ένα διαλεκτικό βομβαρδισμό, αλλά και την αλήθεια της σιωπής, θα προσπαθήσει την σχεδόν φιλοσοφική αποδόμηση των παραπάνω ερωτημάτων!


Εξ' αρχής καυτηριάζεται η δόλια απροθυμία της δικαιοσύνης να διερευνήσει διεξοδικά την αλήθεια. Αφού σταδιακά αποκαλύπτεται ότι οι δικαστικές διαδικασίες που αποφάνθηκαν την ενοχή του παιδιού είναι ευτελείς, αλλά δυστυχώς, και τόσο κοντά στην πραγματικότητα. Ο Nikita Mikhalkov σε ένα απροσδόκητο τέχνασμα θα τοποθετήσει τους δώδεκα ένορκους σε μια αίθουσα γυμναστικής. Οι σκοποί αυτής της επιλογής είναι δεδομένοι και εξυπηρετούν τα όσα θα επακολουθήσουν. Οι δώδεκα ένορκοι δείχνουν να επαναπαύονται στην απόφαση του δικαστηρίου. Επιθυμούν την άμεση απαλλαγή από το "χρέος" τους και τη γρήγορη επιστροφή στην ανούσια και ταχύρρυθμη καθημερινότητα τους. Η αίθουσα μοιάζει νεκρή, ταυτόσημη της πνευματικής τους οκνηρίας. Όταν όμως ένας εκ των ενόρκων θα διαφωνήσει με την ομάδα, ο Λόγος δείχνει να ξυπνάει από την αιώνια λήθη του. Ο σπόρος, το ερέθισμα έχει μπει. Οι ένορκοι αναζητούν πλέον πιο δραστήρια την αλήθεια. Η αίθουσα από νεκρώσιμη πομπή αποκτάει ζωή. Δυνατές λογομαχίες και έντονα αναπαραστατικά παίγνια ανασύρουν μια ζωηράδα. Και το ρητό "Νους υγιής εν σώματι υγιεί" αποτελεί κεντρικό άξονα και δήλωση της ταινίας.


Το "12" χτίζεται και αναπτύσσεται στα θεμέλια της Ρώσικης καλλιτεχνικής παράδοσης, δανειζόμενο από αυτή πολυάριθμα στοιχεία. Και είναι τεράστια επιτυχία του Nikita Mikhalkov, πως ενώ ακροβατεί μεταξύ της Ρώσικης φιλοσοφίας, λογοτεχνίας, θεατρολογίας και θρησκείας, δεν αναιρείται η κινηματογραφικότητα του έργου του.

Θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι ένα έργο ενταγμένο στο φιλοσοφικό ρεύμα του διαλεκτικού υλισμού. Σύμφωνα με τον οποίον "αν δύο άτομα συνδιαλέγονται μεταξύ τους σχετικά με ένα συγκεκριμένο θέμα μέχρι τον φυσικό τερματισμό της κουβέντας τους, τότε ή ο ένας θα έχει καταφέρει να πείσει τον άλλο, ή θα οδηγηθούν από κοινού σε μια τρίτη εκδοχή". Εδώ, ο διάλογος των δώδεκα στοχεύει στην απάντηση του εξής διλήμματος: αθώος ή ένοχος; Και η αναγκαία απαίτηση για ομόφωνη απάντηση των συμμετεχόντων, μέσα από την κλιμακούμενη εξέλιξη του διαλόγου, σηματοδοτεί την εφαρμογή του διαλεκτικού υλισμού πάνω στον Λόγο.

Ωστόσο, το δικαστικό αυτό δράμα πατάει εξίσου καλά στη Ρωσική λογοτεχνική παράδοση. Τα επιχειρήματα των ενόρκων δεν αντλούνται από μια κοινώς αποδεκτή λογική. Αλλά είναι
η παράθεση προσωπικών βιωμάτων, που με μια αλληγορική-ηθικολογική χροιά, φιλοδοξούν να φωτίσουν τις σκοτεινές πτυχές της υπό μελέτη δολοφονίας. Έτσι, η εξέλιξη του διαλόγου επιτρέπει την άμεση συμμετοχή και επέμβαση του κοινού, δια μέσω της συναισθηματικής κατάστασης του. Τα προσωπικά βιώματα των ηρώων εμπεριέχονται σε μικρές και περίτεχνες ιστορίες που θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν βγαλμένες από κάποιο ανθολόγιο διηγημάτων ενός εκ των πατέρων της Ρώσικης λογοτεχνίας, όπως για παράδειγμα του Τολστόι ή του Ντοστογιέφσκι.


Η θεατρικότητα του έργου είναι επίσης διάχυτη. Καθώς σχεδόν το σύνολο των γυρισμάτων διαδραματίζεται εντός μίας και μοναδικής αίθουσας. Μια αίθουσα στην οποία η πλοκή εξελίσσεται χάρις την κλιμάκωση του διάλογου, αλλά και τη λειτουργική χρήση των "θεατρικών" σκηνικών για την υλοποίηση ορισμένων αναπαραστατικών παιγνίων. Τα αντικείμενα αξιοποιούνται με ενα λειτουργικό τρόπο, που μας παραπέμπει ευθέως στη σκηνογραφία του Dogville. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν κάλλιστα να οδηγήσουν κάποιον σε ένα εσφαλμένο συμπέρασμα πως πρόκειται για μια θεατρική ταινία. Όμως το αριστουργηματικά κινηματογραφικό ντεκουπάζ δίνει άμεση απάντηση σε όποια επίκριση βασίζεται στην παραπάνω προσέγγιση.

Ενώ και το θρησκευτικό κομμάτι της ταινίας είναι έκδηλο, μέσω ενός πλήθους ανάλογων συμβολισμών. Το νούμερο 12, που περιγράφει την ποσότητα των ενόρκων, μόνο τυχαίο δε φαίνεται. Αποτελεί μια ευθεία παραπομπή στους 12 αποστόλους. Επίσης, καθώς σταδιακά οδηγούμαστε στο "ηθικά καλό", θα μπορούσαμε κάλλιστα να αποδώσουμε στις βιωματικές ιστορίες των ηρώων, αλλά και στο έργο ως ολότητα, έναν χαρακτηρισμό χριστιανικής παραβολής ή και αλληγορίας.


Ωστόσο καθώς οδηγούμαστε προς την έξοδο, ο Nikita Mikhalkov θα επαναφέρει το αρχικό ερώτημα: "Περιορίζεται η δικαιοσύνη απλά στην επιλογή μιας απόφασης;" Την απάντηση έρχεται να δώσει ο μονίμως σιωπηλός αρχιδικαστής (μια σιωπή που αναιρεί ολοφάνερα την προγενέστερη φλυαρία των λοιπών ενόρκων). Αυτός δείχνει να αδιαφορεί για την απόφαση ως πρόταση. Απλά αναζητεί την έμπρακτη εφαρμογή της δικαιοσύνης, εφαρμογή που μπορεί να υλοποιηθεί ανεξαρτήτως του χρώματος της απόφασης. Κόντρα στο σύνολο (κοινωνία) που βαυκαλίζεται σε φλύαρες κρίσεις, που παρά της ενδεχόμενης ορθότητας τους, στερούνται της ανάλογης υπόστασης. Καταδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο, την αδυναμία-ανημπορία της σύγχρονης κοινωνίας να αντιμετωπίσει ουσιαστικά το ζήτημα της δικαιοσύνης. Και έτσι επανακαυτηριάζεται το αρχικό ερώτημα, με τους ίδιους τους ενόρκους να παραιτούνται διαδοχικά από την ουσία του ρόλου τους.


Τέλος, η ταινία κλείνει με μια υπερβολικά λυρική και ηθικόλογη εικόνα. Υπενθυμίζοντας μας πως η δικαιοσύνη στην ιδανική της μορφή οφείλει να είναι απαλλαγμένη από τις αποφάσεις άλλων, επιτρέποντας στον καθένα την ολική ελευθερία της βούλησης του. Ο Nikita Mikhalkov λοιπόν στην επιστροφή του κάνει με το "12" μια αξιοπρόσεκτη δουλειά. Θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε, κάπως αδόκιμα, ως ένα στολίδι του "λαϊκού" κινηματογράφου. Ωστόσο, πίσω από αυτό το επίθετο (λαϊκός) θα μπορούσαμε εύκολα να του προσάψουμε κάποιες ατέλειες. Όπως το "χτίσιμο" των ηρώων ή και την ηθελημένη ρότα που ακολουθεί η δραματουργία.


Βαθμολογία: 8/10