Σκηνοθεσία: Lars von Trier Παραγωγής: Denmark / Germany / France / Sweden / Italy / Poland / 2009 Διάρκεια: 109'
Η πολυφωνία στην ανάγνωση των έργων Τέχνης ήταν και θα είναι πάντοτε χρήσιμη στη διαλεκτική αποτίμηση τους. Ωστόσο, οφείλουμε να προφυλάξουμε τους καλλιτεχνάδες και τα έργα τους από τις ανισότροπες προσεγγίσεις που εγκλωβίζονται στο προσωπικό κριτήριο. Η Τέχνη δεν είναι ένας χώρος παροχής επιβεβαίωσης και επαλήθευσης προς το κοινό της. Κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα εφησυχαστικό και υποτιμητικά ανιαρό για την ίδια τη θέαση. Η Τέχνη είναι χώρος δυναμικός και προωθητικός! Η Τέχνη είναι (κυρίως) σημείο αμφισβήτησης. Αδέσμευτη, πασχίζει διαρκώς να βρει νέο νόημα στις πέτρινες ιδέες. Και έτσι, οφείλουμε στον καλλιτέχνη -εφόσον αναγνωρίζουμε ως καλλιτέχνη αυτόν που έχει ξεμπερδέψει με τα δεσμά της συμβατικής πραγματικότητας- να μας μυσταγωγήσει στο αλλότριο βλέμμα. Στο βλέμμα που έχει πάψει να πλατσουρίζει στους βούρκους του τετριμμένου και του κοινότυπου. Στα πλαίσια αυτά η έλλογη (αν και αυτή η λέξη θα αμφισβητηθεί κατά κόρον στη συνέχεια του κειμένου) πρόκληση ενέχει αξιωματικά χώρο εντός του καλλιτεχνικού κειμένου. Γιατί η αρτιότητα του καλλιτεχνικού κειμένου δεν έγκειται στη συνέπεια του να επαληθεύει το θεατή, αλλά στο βαθμό της εσωτερικής του ολοκλήρωσης, δηλαδή στο βαθμό της τελείωσης ως προς τον εαυτό του.
Στα ίδια πλαίσια ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θέση της Σούζαν Σοντάγκ σχετικά με την "πρέπουσα" προσέγγιση ενός έργου Τέχνης. "Ο θεατής έτσι πρέπει να πλησιάσει την τέχνη όπως πλησιάζει κανείς ένα τοπίο. Ένα τοπίο δεν απαιτεί από το θεατή την "κατανόησή" του, την απόδοσή μιας σημασίας, τις ανησυχίες του και τις συμπάθειές του. Απαιτεί, μάλλον, την απουσία του, ζητάει απ' αυτόν να μην του προσθέσει τίποτα. Η οραματική θέαση των πραγμάτων, για να μιλήσει κανείς επακριβώς, συνεπάγεται την ικανότητα εκ μέρους του θεατή να ξεχνάει τον εαυτό του: ένα αντικείμενο άξιο να κοιταχτεί μ' αυτό τον τρόπο είναι ένα αντικείμενο που, στην πραγματικότητα, εκμηδενίζει αυτόν που το συλλαμβάνει".
Έχουμε πει ήδη όμως αρκετά περιφερειακά, "βαραίνοντας" το κείμενο. Και είναι τόσα αυτά που θέλουμε να πούμε για την ακριβή Φύση του "Αντίχριστου", και έτσι αρχίζουμε αμέσως.
Αλλά ας ξεκινήσουμε λιγάκι soft, μιλώντας για την αισθητική της ταινίας. Ο Αντίχριστος είναι ένα φιλμ φορεμένο σε ρούχο ταινίας τρόμου. Με ότι μπορεί αυτό να συνεπάγεται αισθητικά. Ωστόσο ο Lars Von Trier καταφέρνει να εναρμονίσει το στυλιζάρισμα με τις υπερφυσικά σάρκινες ανησυχίες του. Έτσι η ψηφιακή επεξεργασία της εικόνας, ή καλύτερα η αλλοίωση της, το Dogmatic 95' ταρακούνημα, αλλά και τα ηχητικά "πειράγματα", ως φορμαλιστικά εργαλεία επιτυγχάνουν να θέτουν σε διαρκή αμφισβήτηση τον ενοχικά φυσικοποιημένο ρεαλισμό. Η ωμότητα κυριαρχεί. Έστω και αν το χάος που επικαλείται είναι μεθοδικά βαλμένο σε τάξη.
To "Antichrist" είναι η ταινία που ασκεί τη μεγαλύτερη επίκριση που έχει γνωρίσει ποτέ η έννοια "φυσιολογικός". Για να μην παρεξηγούμαστε, ορίζω το φυσιολογικός, ως το άθροισμα των εννοιών Φύση + Λογική. Οι δυο ήρωες είναι φυσικοί. Απολύτως φυσικοί και καθάριοι. Μην απορείτε για αυτό. Δε δέχονται καμία εξωγενή επίδραση πάνω τους, τα φάρμακα έχουν αφοδευθεί ήδη σε κάποια μακρινή αποχέτευση. Η μόνη επίδραση που δέχονται είναι αυτή της φυσικής ροής της ζωής. Όσο για τη Λογική, αυτή τη σαρκώνει ο Willem Dafoe, και θα αναφερθώ εκτενέστερα προς το τέλος του κειμένου.
Η ιστορία που θα αφηγηθεί ο Δανός auteur είναι επί της ουσίας η ιστορία του Αδάμ και της Εύας ανάστροφα. Η μονάδα μέτρησης του χρόνου δεν είναι η γέννηση του Μεσσία. Αλλά η απόσταση από τον κήπο της Εδέμ, δηλαδή απ' το αρχέτυπο. Αυτός ο Αδάμ και αυτή η Εύα έχουν διαπράξει το προπατορικό αμάρτημα και κάθε άλλο δαιμόνιο του πολιτισμένου κόσμου. Η ιστορία που θα μας διηγηθεί ο Δανός σκηνοθέτης δεν είναι μια ιστορία γέννησης, αλλά μια ιστορία επιστροφής. Όχι επιστροφής στο χρόνο, αλλά μια ιστορία επιστροφής στην ανθρώπινη Φύση. Το περίγραμμα μας μορφώνεται από μια σειρά θεριεμένων ενστίκτων και παρορμήσεων. Που περιμένουν μια κρίση πανικού για να χυθούν ως ηφαιστιογενή λάβα στο πλαστό περιτύλιγμα μας. Ο πόνος, η θλίψη, και η απόγνωση είναι στοιχεία του ανθρώπινου DNA. Το χρέος μας δεν είναι κάποιος φυγόπονος εξορκισμός τους. Το χρέος μας είναι η συμφιλίωση μας μαζί τους. Χαρακτηριστικά (και αυτοβιογραφικά) λέγεται: "Η κατάθλιψη δεν είναι ασθένεια. Είναι η φυσική αντίδραση του οργανισμού ως προς την πραγματικότητα."
"Η Φύση είναι η εκκλησία του Σατανά", μας λέει ο δαιμόνιος Lars Von Trier. Και πως μπορεί να μην είναι; Όχι, δεν κρύβεται ο Εωσφόρος μέσα στη Φύση. Είναι η περιοριστική λογική μας που τον προβάλλει πάνω της. Το ανεξήγητο γεννάται στη μήτρα της λογικής. Προβάλλοντας σε αυτό τη μεταφυσικότητα. Καθώς, ανεξήγητο είναι αυτό που δε μπορεί να ερμηνευτεί βάση της συγκεκριμένης και πεπερασμένης λογικής. Η μεταφυσικότητα δε νοείται εκτός της λογικής. Για αυτό είναι και ο λογικός Willem Dafoe ο μόνος που "βλέπει" τους τρεις (μεταφυσικούς) επαίτες. Και ο Lars Von Trier εστιάζει στους ήρωες (Willem Dafoe, Charlotte Gainsbourg) όσο πιο φυσικά δύναται. Εστιάζει σε αυτούς ως βιολογικές υπάρξεις. Για αυτό εμμένει στο να παρακολουθεί, με περίσσια ωμότητα, τη σεξουαλική συμπεριφορά τους. Και οι σκηνές σεξουαλικού (αυτο)τραυματισμού δηλώνουν την αυτόκλητη αντίδραση στο αλλοιωμένο (από την πολιτισμένη λογική) υποκείμενο της ύπαρξης.
Βάση όλων αυτών θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε ότι: "Ο άνθρωπος είναι μια σάρκινη μάζα που εντός της ασφυκτιούν τα πιο μυστικά ένστικτα. Ο πόνος, η θλίψη, η απόγνωση, ο έρωτας, το άγχος είναι όλα οι αντιδράσεις της φυσικής μας υπόστασης. Κάτι που δηλώνει τον εκλογικοποιημένο ανθρώπινο σχηματισμό ως το μεγαλύτερο σφάλμα. Η λογική είναι μια ιστορία υπεκφυγής προς τη Φύση μας. Είναι η ίδια η λογική μια αβυσσαλέα μάχη υποκρισίας προς τον υπάνθρωπο που κρύβουμε εντός μας."
Και ο Willem Dafoe είναι αυτός που εκπροσωπεί τη λογική. Το λίκνο του πολιτισμού μας! Ο Lars Von Trier θα τον απογυμνώσει, απογυμνώνοντας και ό,τι αντιπροσωπεύει. Ο ίδιος είναι κυνικά αντιδραστικός ως προς τη σύζυγο του Charlotte Gainsbourg. Η Λογική είναι η παραφυσική δύναμη που ασκείται πάνω μας. Ο ίδιος έχει πήλινα πόδια μέσα στη Φύση, μέσα στην εκκλησία του Σατανά. Η εκκλησία του Σατανά μορφώνεται ως το αρνητικό των δικών του (λογικών) ιδεωδών. Και είναι αυτός, ο λογικός άνθρωπος δηλαδή, που ως άλλος Αδάμ θα επαληθεύσει την ενστικτώδη ανθρώπινη Φύση. Διαπράττοντας το βαρύτερο έγκλημα κατά τις βουλές της πολιτισμένης κοινωνίας, δηλαδή τη δολοφονία. Και τέλος, αγροικώντας τους ιερούς κανόνες-έθιμα της συλλογικής κοινότητας, καίει το σώμα αντί να το θάψει, υπακούοντας στα μεσαιωνικά ένστικτα του. Αλλά δεν είναι ο Dafoe ο θύτης. Είναι το θύμα της απόστασης από τον κήπο της Εδέμ.
Έτσι ο Lars Von Trier μας λέει πως δεν υπάρχει φυσιολογικό. Στο μεσαίωνα το φυσιολογικό ήταν να καίγονται και να λιθοβολούνται οι γυναίκες. Το 2500 μπορεί να είναι φυσιολογική μια κομπιουτεραρισμένη ζωή τύπου "Wall-e". Το φυσιολογικό προκύπτει αυστηρά ως το γινόμενο των κοινωνικών συμβάσεων της εκάστοτε εποχής.
Τέλος, ο "Αντίχριστος" είναι μια ταινία που προκάλεσε ακραία οργή προς το πρόσωπο του Lars Von Trier. Όμως εδώ, ο ίδιος δεν κάνει κάτι περισσότερο απ' ότι κάνει η Τέχνη επί χρόνια. Μόνο που το κάνει ωμά! Τροφοδοτεί δηλαδή την περιοριστική ανθρώπινη λογική με επιπλέον ερεθίσματα, αποσκοπώντας να διογκώσει το στενόχωρο φάσμα των οριζόντων της.
Βαθμολογία: 9/10
"Η Τέχνη δεν είναι ένας χώρος παροχής επιβεβαίωσης και επαλήθευσης προς το κοινό της" και ολόκληρες οι 2 πρώτες παράγραφοι: super!
ReplyDeleteΤην Εκκλησία του Lars von Σατανάς Trier δεν την έχω επισκεφθεί ακόμα. Soon...
Την είδα και στο σινεμά ΄΄επισήμως΄΄ και οι αρχικές μου υποθέσεις για την αντιμετώπισή του απ΄ το κοινό των village επιβεβαιώθηκε. Τόσο γέλιο είχα να ακούσω απ το wedding crushers! Άσε που στο τέλος με έβριζε όλη η παρέα επειδή δεν τους είχα προειδοποήσει επαρκώς - και δεν ήταν δική μου επιλογή!
ReplyDeleteΠροσωπικά θεωρώ πως είναι μια ταινία που αξίζει να συζητιέται και δεν είναι τυχαίο που έως τώρα έχει μισηθεί ή λατρευτεί τόσο πολύ. Επανέφερε το θέμα του συμβολισμού στην τέχνη και δη στον κινηματογράφο χωρίς η ταινία -κατά τη γνώμη μου- να βασίζεται πάνω στα σύμβολα που με τόση μανία προωθεί.
Ο Τρίερ είναι γνωστό πως είναι ΄΄πλακατζής΄΄ όσο και ασυμβίβαστος. Το μόνο σίγουρο όμως είναι πως δεν κάνει αστείες ταινίες - αν και μέσα στον κινηματογράφο άλλο κατάλαβα όσο έβλεπα τον ΄΄Αντίχριστο΄΄..!
Η υπερβολική χρήση των συμβόλων όμως είναι επιτηδευμένη. Για να μπερδέψει ή να εντυπωσιάσει. Αν προσθέσουμε σ'αυτό και τις πιο προβοκατόρικες σκηνές των τελευταίων χρόνων, σίγουρα η ταινία ήρθε για να διχάσει, να προκαλέσει και να αποσυντονίσει όσους δεν είναι μυημένοι και ανθεκτικοί σε ορισμένα πχ πορνογραφικά πλάνα. Έτσι από το πρώτο κιόλας πεντάλεπτο πολλοί αδυνατούν να πάρουν στα σοβαρά την ταινία.
Η όλη προσπάθεια όμως του Τρίερ -σύμφωνα και με τον ίδιο- είναι πέρα για πέρα σοβαρή και καταφέρνει να μας πάει βαθιά μέσα στη θλίψη του και τους δαίμονές του δημιουργώντας στην ουσία μια αλληγορία πάνω στις ανθρώπινες φοβίες με φόντο το προπατορικό αμάρτημα. Ο συμβολισμός εκ πρώτης όψεως απλοικός και αστείος. Όμως λειτουργεί άψογα. Η φωτογραφία και η τεχνική επεξεργασία των φιγούρων άντρα - γυναίκας (ως ψυχές που αιωρούνται μέσα σε μια διαβολική φύση) σε συνδυασμό με το σλόου μόσιον και την μουσική υπόκρουση είναι ιδανικές. Η ηχοληψία και η χρήση των παραμορφωμένων ζώων αποτυπώνουν σωστά και πειστικά τον ΄΄παιδότοπο του Σατανά΄΄. Το θέμα της διατριβής της Γυναίκας δίνει άφθονο υλικό ώστε να αποτυπώσει ο Τρίερ τις μισογυνικές (ή φεμινιστικές?) του απόψεις. Το πρωταγωνιστικό δίδυμο αποδίδει τα μέγιστα. Και ο Τρίερ περισσότερο σκηνοθέτης από ποτέ.
Στο σύνολο της μια ταινία που τουλάχιστον δεν θα μπορούσε ποτέ να περάσει απαρατήρητη. Ό,τι κι αν συνεπάγεται αυτό..
Προσωπικά ποτέ δε μου άρεσε ο Τρίερ.Οι ταινίες του είχαν πάντα το μοναδικό χάρισμα-κατάρα είτε να λατρεύονται ως αριστουργήματα και να δέχονται διθυραμβικές κριτικές είτε να μισιούνται θανάσιμα.
ReplyDeleteΣε αυτήν την ταινία υπάρχουν προφανώς πολλοί συμβολισμοί,πολύ ζουμί και εικόνες πολύ πιο βαθιές σε νόημα από αυτό που απλά δείχνουν.Ωστόσο εδώ ο Τρίερ προβοκάρει σοκάροντας(δεν είναι η πρώτη φορά άλλωστε)παρουσιάζοντας τη γυναίκα ως Αντίχριστο και ως πηγή του κακού των πάντων. Απέχθεια, φόβος ή αμηχανία ως προς τη γυναίκα ως οντότητα?Μάλλον ο Δανός αισθάνεται και τα τρία και δείχνει κάργα το μισογυνισμό του σε αυτήν την ταινία.Δε με ενδιαφέρει αν είναι άθεος,αν έχει εμμονές ή κατάθλιψη, πάντως ένα είναι σίγουρο:ο Τρίερ δεν είναι ο καλύτερος σκηνοθέτης όπωσ έχει δηλώσει. Καπου μετά το Breaking The Waves έχασε λίγο τη μπάλα...Γιατί Τέχνη δεν είναι το να σοκάρεις για να δημιουργήσεις ντόρο και σούσουρο γύρω από την ταινία σου.Γι αυτό guys..πολύ κακό για το τίποτα,η ταινία είναι μία φούσκα.
Υ.Γ. Πείτε μου ποιοσ είπε στην Charlotte Gainsbourg ότι είναι καλή ηθοποιός??Πραγματικά όμως....
Θ' αρχίσω με το εύκολο. Δε νομίζω πως το Υ.Γ. έχει κάποιο λόγο απάντησης. Εκτός αν στηρίζεσαι στην επίκληση στην αυθεντία. ΥΠάρχουν πολλές επιχειρηματολογημένες απόψεις για τις ερμηνευτικές ικανότητες της Charlotte όπως και το αντίθετω. Ωστόσο ή άποψη, πέραν της βοήθειας της διαλεκτικής διαδικασίας, είναι περισσότερο βιωματική. Συνήθως οι θεατές δυσκολεύονται να "παραδεχτούν" ερμηνείες και ρόλους σε ταινίες που δεν τους συγκίνησαν και ταυτόσημα δε μπορούν να ταυτιστούν με τον ήρωα. Αν λοιπόν δεν έχεις δει κάποια ταινία που να σ' αρέσει η Charlotte θα σου πρότεινα το Nuovomondo!
ReplyDeleteΤώρα για τις σοκκαριστικές σκηνές. Μου φαίνεται λογικότατο αν κάοποιος αντιλαμβάνεται την πρόκληση τουΤριερ άσκοπη, αλογή, και προβοκατόρικη, να γκρεμίζεται όλο το οικοδόμημα του Αντίχριστου. Γιατί τότε προφανώς ο Αντίχριστός δεν είναι παρά μια ταινία όπου στρεβλώνεται από τον μηχανισμό της εξαπάτησης!
Από κει και πέρα όμως δε μπορώ να δεχτώ το μισογυνισμό που προσάπτεται σε τούτο το film. Άκουσα πολλές φορέςα αυτή την άποψη, ωστόσο στα μάτια μου αποκαλύπτοταν περισσότερο ένας αντιφεμινισμός του ομιλούντος παρά του Αντίχριστου.
Προφανώς και διαφωνώ με την "ανάγνωση" ότι ο Αντίχριστος είναι η γυναίκα. Άλλωστε έχω τοποθετηθεί αναλυτικά στο παραπάνω κείμενο. Εν συντομία, θα έλεγα ότι η γυναίακ ενσαρκώνει τη Φύση. Ο άντρας τη λογική. Το φυσιολογικό είναι μια λέξη που θα έπερεπε να τους ενώνει απόλυτα. Αντιθέτως, μεταξύ τους υπάρχει μια αξεδιάλυτη έκρηξη ενστίκτων και συναισθημάτων. Εγγενής αντιθέσεις. Αν κάτι με κάποιον δεν πάει καλά, τότε αυτό είναι με τον άντρα. Γιατί η Φύση μας δόθηκε. Τη λογική την κατασκεύασαμε!
Καλημέρα σας...
egw apla th gnwmh mou e3efrasa....de simainei oti prepei na taftisteis mazi ths kioy :):):)
ReplyDeleteh prohgoumenh anonymous
@black symphony
ReplyDeleteΚαλησπέρα σας!
Ίσως το μύνημα μου να φάνηκε κάπως δογματικό και να παρεξηγήθηκε!
Και εγώ την γνώμη μου παράθεσα δίπλα στη δικιά σου!
Άλλωστε η συμφωνία και η διαφωνία δεν είναι παρά το δίπολο ενός ορίσματος που καμία χρησιμότητα δεν έχει κατά τη διάρκεια της συνδιαλλαγής και της επικοινωνίας... Αν οι (φαινομενικά) αντικρουόμενες απόψεις δεν τριφτούν μεταξύ τους πως θα γεννηθεί κάτι νέο;
Καλό σας βράδυ!
@black symphony
ReplyDeleteΚαλησπέρα σας!
Ίσως το μύνημα μου να φάνηκε κάπως δογματικό και να παρεξηγήθηκε!
Και εγώ την γνώμη μου παράθεσα δίπλα στη δικιά σου!
Άλλωστε η συμφωνία και η διαφωνία δεν είναι παρά το δίπολο ενός ορίσματος που καμία χρησιμότητα δεν έχει κατά τη διάρκεια της συνδιαλλαγής και της επικοινωνίας... Αν οι (φαινομενικά) αντικρουόμενες απόψεις δεν τριφτούν μεταξύ τους πως θα γεννηθεί κάτι νέο;
Καλό σας βράδυ!
egw apla th gnwmh mou e3efrasa....de simainei oti prepei na taftisteis mazi ths kioy :):):)
ReplyDeleteh prohgoumenh anonymous
Την είδα και στο σινεμά ΄΄επισήμως΄΄ και οι αρχικές μου υποθέσεις για την αντιμετώπισή του απ΄ το κοινό των village επιβεβαιώθηκε. Τόσο γέλιο είχα να ακούσω απ το wedding crushers! Άσε που στο τέλος με έβριζε όλη η παρέα επειδή δεν τους είχα προειδοποήσει επαρκώς - και δεν ήταν δική μου επιλογή!
ReplyDeleteΠροσωπικά θεωρώ πως είναι μια ταινία που αξίζει να συζητιέται και δεν είναι τυχαίο που έως τώρα έχει μισηθεί ή λατρευτεί τόσο πολύ. Επανέφερε το θέμα του συμβολισμού στην τέχνη και δη στον κινηματογράφο χωρίς η ταινία -κατά τη γνώμη μου- να βασίζεται πάνω στα σύμβολα που με τόση μανία προωθεί.
Ο Τρίερ είναι γνωστό πως είναι ΄΄πλακατζής΄΄ όσο και ασυμβίβαστος. Το μόνο σίγουρο όμως είναι πως δεν κάνει αστείες ταινίες - αν και μέσα στον κινηματογράφο άλλο κατάλαβα όσο έβλεπα τον ΄΄Αντίχριστο΄΄..!
Η υπερβολική χρήση των συμβόλων όμως είναι επιτηδευμένη. Για να μπερδέψει ή να εντυπωσιάσει. Αν προσθέσουμε σ'αυτό και τις πιο προβοκατόρικες σκηνές των τελευταίων χρόνων, σίγουρα η ταινία ήρθε για να διχάσει, να προκαλέσει και να αποσυντονίσει όσους δεν είναι μυημένοι και ανθεκτικοί σε ορισμένα πχ πορνογραφικά πλάνα. Έτσι από το πρώτο κιόλας πεντάλεπτο πολλοί αδυνατούν να πάρουν στα σοβαρά την ταινία.
Η όλη προσπάθεια όμως του Τρίερ -σύμφωνα και με τον ίδιο- είναι πέρα για πέρα σοβαρή και καταφέρνει να μας πάει βαθιά μέσα στη θλίψη του και τους δαίμονές του δημιουργώντας στην ουσία μια αλληγορία πάνω στις ανθρώπινες φοβίες με φόντο το προπατορικό αμάρτημα. Ο συμβολισμός εκ πρώτης όψεως απλοικός και αστείος. Όμως λειτουργεί άψογα. Η φωτογραφία και η τεχνική επεξεργασία των φιγούρων άντρα - γυναίκας (ως ψυχές που αιωρούνται μέσα σε μια διαβολική φύση) σε συνδυασμό με το σλόου μόσιον και την μουσική υπόκρουση είναι ιδανικές. Η ηχοληψία και η χρήση των παραμορφωμένων ζώων αποτυπώνουν σωστά και πειστικά τον ΄΄παιδότοπο του Σατανά΄΄. Το θέμα της διατριβής της Γυναίκας δίνει άφθονο υλικό ώστε να αποτυπώσει ο Τρίερ τις μισογυνικές (ή φεμινιστικές?) του απόψεις. Το πρωταγωνιστικό δίδυμο αποδίδει τα μέγιστα. Και ο Τρίερ περισσότερο σκηνοθέτης από ποτέ.
Στο σύνολο της μια ταινία που τουλάχιστον δεν θα μπορούσε ποτέ να περάσει απαρατήρητη. Ό,τι κι αν συνεπάγεται αυτό..