Synecdoche, New York (Η Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης)

Σκηνοθεσία: Charlie Kaufman
Παραγωγής: USA / 2008
Διάρκεια: 124'




Αγαπητέ θεατή προτού δεις αυτή την ταινία θα ήθελα να σου ζητήσω, για καλό δικό σου αλλά και του έργου, να απαλλαχθείς απ' τις συνήθεις προσδοκίες σου. Το είχαμε ψιλιαστεί ότι κάτι "δεν πάει καλά" με τον σεναριογράφο Charlie Kaufman (Eternal Sunshine of the Spotless Mind, Adaptation., Being John Malkovich). Ωστόσο εδώ, στη "Συνεκδοχή της Νέας Υόρκης", στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο, θα μας διαλύσει κάθε επιφύλαξη. Τίποτα δεν πάει στα καλά του! Η δομή της αφήγησης στις ταινίες που υπογράφει ο Kaufman παρεκκλίνει της συμβατικής, ακαδημαϊκής, λογικής -θα το τολμήσω- σημειολογίας. Το έργο του Kaufman φέρεται να λειτουργεί ως μια σπουδή πάνω στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Και κατά την αφήγηση είναι σαν να μαθητευόμαστε, ίσως και να καιγόμαστε, στα δαιδαλώδη σοκάκια αυτού του ανθρώπινου οργάνου (εγκέφαλος), που και η επιστήμη ακόμα δεν έχει καταφέρει να αποκρυσταλλώσει τη λειτουργία του. Έτσι και η κινηματογραφική αφήγηση ακολουθεί μια ασυνάρτητη, ονειρώδη τροχιά. Όπου ανάμεσα στα "κοινά σεναριακά επεισόδια" κυριαρχεί η ασυναρτησία του υποσυνείδητου, οι νευρώσεις των εμπειριών αλλά ακόμα και μια σειρά ενστίκτων που επιδρούν στην ανθρώπινη ύπαρξη.


Και αν ο Charlie Kaufman καταφέρνει να υπερβεί κάθε κοινοτοπία, χρωστάει παρά πολλά στον τρισμέγιστο Philip Seymour Hoffman. Η λέξη χαρισματικός είναι μάλλον μικρή για να περιγράψει το ανάστημα αυτού του ηθοποιού. Ο Philip Seymour Hoffman λοιπόν υποδύεται έναν θεατρικό σκηνοθέτη, ο οποίος θα εξαργυρώσει την τοπική του επιτυχία με μια επιχορήγηση για ενα τεράστιο θίασο. Διακαής του πόθος είναι να σκηνοθετήσει κάτι προσωπικό, κάτι που θα διασώσει αιώνια την υπογραφή του. Εν τω μεταξύ, η προσωπική του ζωή έχει σμπαραλιαστεί: γυναίκα και κόρη τον έχουν εγκαταλείψει και κάθε προσπάθεια για νέα προσωπική ζωή γκρεμοτσακίζεται μπροστά στα ερείπια του παρελθόντος. Είναι η προσωπική ζωή του αυτή που μεταφέρει με "ωμό ρεαλισμό" στον προαναφερθέντα θίασο. Προσεγγίζοντας έτσι την καρδιά της τραγικότητας της ανθρώπινης ύπαρξης. Της δικής του ύπαρξης.


Ο Αριστοτέλης είχε δώσει τον ακόλουθο ορισμό για την τραγωδία: "Έστιν ουν τραγωδία, μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω, χωρίς εκάστου των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι' απαγγελίας, δι' ελέου και φόβου περαίνουσαν την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν". Δηλαδή η τραγωδία είναι μίμηση πράξης σπουδαίας και τέλειας, η οποία έχει αρχή, μέση και τέλος, καθώς και κάποια έκταση, με έκφραση καλλιτεχνική χωριστά για κάθε μέρος, που εκτελείται με πρόσωπα, τα οποία δρουν πάνω στη σκηνή και δεν απαγγέλλουν απλώς και που με τη συμπάθεια του θεατή για τον ήρωα που πάσχει και το φόβο μήπως και ο ίδιος ο θεατής βρεθεί σε όμοια θέση με τον ήρωα, εξαγνίζει στην ψυχή των θεατών τα πρόσωπα που δρουν για τα σφάλματά τους.


Θα επαναλάβω σε αυτό το σημείο πως η ταινία εξελίσσεται σε ένα ονειρικό τέμπο. Όπως θα την παρατηρούσαμε ανάμεσα στις χημικές αντιδράσεις ενός εγκεφάλου. Για αυτό η παρακάτω ανάλυση που θα επιχειρήσω είναι καθαρά υποκειμενική, και μάλλον αχρείαστη για κάποιον προτού δει την ταινία. Ο Philip Seymour Hoffman είναι ένα παιδί (καλλιτέχνης) που κλαίει ακόμα πριν και μετά τη συνουσία. Ρίχνεται στην καρδιά ενός βάρβαρου κόσμου, ενός κόσμου καθόλου οικείου (άλλωστε και ο καλλιτέχνης, εξ ορισμού, είναι ένας αποστάτης της συμβατικής πραγματικότητας). Για να αντιμετωπίσει αυτον τον βάρβαρο κόσμο και το παρελθόν του, αναπτύσσει υποσυνείδητα μια σωρεία αντανακλαστικών μηχανισμών, όπως το τρέμουλο στο πόδι ή η αναστολή της ικανότητας έκκρισης σάλιου. Όντας περιθωριοποιημένος απ' την συλλογική πραγματικότητα κουβαλάει σε μια δυσβάσταχτη μοναχικότητα την τραυματική του παρελθόντος. Αυτή η τραυματική μοναχικότητα, ως μύχια παρόρμηση, γίνεται και η ανάγκη έκφρασης του καλλιτέχνη. Και είναι ο λόγος αυτός που ο Philip Seymour Hoffman μεταφέρει στο θίασο του την ίδια του τη ζωή. Στην ουσία πρόκειται για την μίμηση της ίδιας του της ζωής, καθώς οι ηθοποιοι λειτουργούν ως οι δορυφόροι που περιστρέφονται γύρω του και καλούνται να αποτυπώσουν με ωμό ρεαλισμό την ζωή του. Μα η μεγαλύτερη τραγικότητα της ύπαρξης είναι αυτή η μοναχικότητα. Αυτός ο ατομικός εγκλεισμός. Η βίωση του κόσμου μέσα απ' τα στενά πρίσματα του Εγώ είναι οι ίδιες μας οι θεόρατες πληγές.


Μα όπως είχε πει ο Αριστοτέλης, η τραγωδία έχει ορισμένη έκταση, έχει αρχή και τέλος. Έτσι και αυτή η τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης οδεύει σταδιακά προς ένα τέλος. Η αρχή γίνεται όταν ο Philip Seymour Hoffman διαπιστώνει ότι: "Υπάρχουν 13 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο, μα κανείς δεν είναι κομπάρσος στη ζωή του". Ίσως αυτή η διαπιστώσει αποτελεί και το αίτιο της προσωπικής δυστυχίας, αλλά και της αποτυχίας του έργου του. Ο θεατρικός σκηνοθέτης έχει κλείσει έναν τεράστιο θίασο, όπου οι ηθοποιοί δεν είναι παρά κομπάρσοι που μιμούνται με εξονυχιστική ακρίβεια τους επίσης κομπάρσους στην προσωπική ζωή του σκηνοθέτη. Και μόνο όταν ο τελευταίος επιτρέψει σε μια διαφορετική ύπαρξη να κατοικήσει στο Εγώ του, θα οδηγηθεί σε μια ανακουφιστική λύτρωση απ' τα τραύματα και από τα πάθη του. Θα οδηγηθεί στη Θέωση και στην κάθαρση. Όπως παρόμοια κάθαρση θα βιώσει και ο θεατής στην συνθλιπτική κορύφωση του τέλους. Σε μια σεκάνς υπέρμετρης συναισθηματικής φόρτισης, που όμοια της δύσκολα συναντάμε στον σύγχρονο κινηματογράφο.


Βαθμολογία: 9/10