Katalin Varga (Η Εκδίκηση της Καταλίν Βάργκα)

Σκηνοθεσία: Peter Strickland
Παραγωγής: Romania / UK / Hungary / 2009
Διάρκεια: 82'



Υπάρχει και ένα άλλο σινεμά που τείνει στην εξαφάνιση. Το λεγόμενο σινεμά του δημιουργού. Ο μαζοφόρος όχλος ως διακρατητής των (εμπορικών) νημάτων πηγαίνει τον κινηματογράφο σε άλλα χωράφια, τεχνοκρατικά. Η εικόνα παραδομένη στο βωμό της διασκέδασης. Η ψηφιακή ταινία σχηματίζεται ως ένα κολάζ πυροτεχνικών εφέ που θεματολογικά επαληθεύει, επαναπαύει και κυρίως εξυπηρετεί το επιβεβλημένο προφίλ της μονοπωλιακής κοινωνικής αποδοχής. Στην αντίπερα όχθη υπάρχει και το λεγόμενο σινεμά του δημιουργού. Αντισυμβατικό, αινιγματικό, προβληματικό, δοκιμιακό και καθόλου βολικό. Αγωνίζεται ωστόσο με τους ίδιους όρους αγοράς για την επιβίωση του. Δεν έχει κοινό. Έχει μια συγκριτικά ολιγάριθμη κάστα παθιασμένων σινεφίλ ακολούθων. Αυτών που (συνήθως) υπάγονται στο περιθώριο της κοινωνικής επιθυμητότητας. Και οι οποίοι καλούνται να το υποστηρίξουν μέχρι τελικής (αναπόφευκτης) πτώσης. Και λέω αναπόφευκτης πτώσης γιατί μες στον ακμάζοντα τεχνοκρατισμό του σύγχρονου σινεμά του θεάματος, ο κινηματογράφος του δημιουργού (ως προς την κερδοφορία του), είναι αναγκασμένος να χάνει έδαφος. Και η σωτηρία του, τώρα περισσότερο από ποτέ, φαντάζει να εξαρτάται από τη διάσχιση και την αποχώρηση απ' τον υφιστάμενο "νόμο" της αγοράς και από την υιοθέτηση ενός άλλου μοντέλου, τόσο για την παραγωγή, την επένδυση, τη χρηματοδότηση και κυρίως την αποπληρωμή που θα βαρύνει τη σινεφίλ κοινότητα. Νομίζω πως σταδιακά οδηγούμαστε στο αναπόφευκτο σχίσμα εμπορικού και καλλιτεχνικού κινηματογράφου. Η διάκριση εμπορικού και καλλιτεχνικού δε γίνεται τόσο με γνώμονα την "Τέχνη". Αυτή δε χωράει ταμπέλες. Αλλά βάση της διαδικασίας οικονομικής εκμετάλλευσης που θα ακολουθεί η εκάστοτε ταινία ως οικονομικό προϊόν.

Και όλη αυτή η εισαγωγή γίνεται γιατί θεωρώ αδιανόητο μια αριστουργηματική ταινία σαν το Katalin Varga, με budget κάτι λίγο παραπάνω από 30.000 ευρώ, να συναντάει ανυπέρβλητα εμπόδια οικονομικής φύσης κατά μήκος ολόκληρης της διαδικασίας της φιλμοκατασκευής. Το ζήτημα της εύρεσης (ευρείας) διανομής συναντάει διαρκώς δυσκολίες. Με τους νέους δημιουργούς αναγκαστικά να προσμένουν απ' τα μεγάλα φεστιβάλ, τα οποία πλέον μοιάζουν σαν τους μάγους με τα δώρα, κάποια βράβευση που θα βοηθήσει την αναγνώριση, και κατ' επέκταση την οικονομική βιωσιμότητα της ταινίας τους.


Ας πάμε όμως στην ταινία. Η Katalin του τίτλου εκδιωγμένη απ' τον σύζυγο, όταν αποκαλύπτεται ένα σκοτεινό μυστικό της, παίρνει τον δεκάχρονο γιο της (Orban) και μ' ενα άλογο διασχίζει τα βουνά της Τρανσυλβανίας. Αναζητώντας τον πραγματικό πατέρα του Orban με εκδικητικές διαθέσεις, καθώς είναι υπαίτιος για τη μελανότερη στιγμή της ζωής της.

Πριν ασχοληθώ εκτενέστερα με την υπόθεση θα ήθελα να αναφέρω ότι ο Peter Strickland έχει κάνει ένα οπτικό αριστούργημα. Το πράσινο τοπίο της Τρανσυλβανίας γεμίζει επιβλητικά το πανί, κρατώντας μια απειλητική αοριστία κάτω απ' τον τραχύ κόκκο της εντυπωσιακής φωτογραφίας. Οι τηλεφακοί εστιάζουν με σκληρά νεταρίσματα στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών, και σε συνδυασμό με την κίνηση της κάμερας πάνω από εφιαλτικές μνήμες φτιάχνεται μια υποβλητική ατμόσφαιρα θρίλερ. Η χρήση του ήχου είναι άρτια, βαδίζοντας επίμονα και υπαινικτικά στο εσωτερικό της ηρωίδας. Η κινηματογραφική γλώσσα υπογράφει μια εμπειρία τραυματική πάνω στο χρονικό ενός προϋπάρχοντος βιασμού και μιας εν εξελίξει εκδίκησης.


Στα της υπόθεσης έχουμε μια ιστορία εκδίκησης. Ως εκδίκηση μπορούμε να νοήσουμε την εγωκεντρική ανάληψη των σκήπτρων της δικαιοσύνης απ' την πλευρά του θύματος. Που η αυτόδικη θέρμη, επιτρέπει το ελεύθερο στην επιβολή αντιποίνων κατά του θύτη. Είναι η εκδίκηση μια πράξη ανταπόδοσης βίας. Σωματικής, ψυχολογικής, ηθικής και κάθε άλλης μορφής. Μια διαιωνίζουσα αναπαραγωγή του βίαιου γεγονότος που ριζώνει σ' έναν παρελθοντικό -δηλαδή νεκρό- χρόνο. Γνωρίζοντας μια κυκλική εναλλαγή στην οροθέτηση των εννοιών θύτης και θύμα, οι οποίες κληρονομούνται απο γενιά σε γενιά. Το αριστουργηματικό φινάλε, αν εξαιρέσουμε την απαράδεκτα μονοδιάστατη απεικόνιση των "κακών", δεν αφήνει περιθώριο αμφισβήτησης. Άλλωστε ο θύτης και το θύμα καθορίζεται απ' την οπτική γωνία του παρατηρητή. Έτσι, μπορούμε να συμπάσχουμε με την "βαριοχτυπημένη" Katalin, και ταυτόχρονα να αποστρεφόμαστε την προφαινόμενη επιβολή βιαιότητας απ' την πλευρά της. Τα συμπεράσματα προκύπτουν από τη θέση που διακρατούμε στην ιστορία.

Κάτι άλλο που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, είναι η εξέταση των ψυχολογικών κινήτρων των ηρώων. Η Katalin προφασίζεται την αδικία που έχει διαπραχθεί εις βάρος της ως αίτιο των πράξεων της. Όμως οι πράξεις ξεσπούν σ' έναν χρόνο ξεπερασμένο, και μόνο καθ' όταν αποκαλύπτεται το μυστικό της. Επιπροσθέτως, ο κάθε ήρωας προβάλλει στη συμπεριφορά του μια δικαιοσύνη θρησκευτικής ιερότητας. Το χριστιανικό στοιχείο, όπως και τόσα άλλα που αναφέρονται, δεν είναι παρά ένα αυτεπιβεβλημένο άλλοθι που εξασφαλίζει τον απαραίτητο χώρο για την ελεύθερη δράση της αυτοδικίας. Ο Peter Strickland διαποτίζει τους ήρωες του, και τη δραματουργία του, με το θρησκευτικό στοιχείο. Το οποίο όμως υπονομεύει στην ευφυέστατη σύλληψη του φινάλε. Όπου ειρωνικά, ο -εντός των επόμενων λεπτών- φονιάς, τιμωρεί για το αμάρτημα του "ου φονεύσεις" το μελλοθάνατο θύμα του!


Για να λύσουμε κάποιους δραματουργικούς γρίφους, οφείλουμε να στρέψουμε τα βλέμματα μας στον δεκάχρονο Orban. Θεωρητικά το παιδί είναι ο τραγικός ήρωας της ταινίας, καθώς είναι καρπός μιας στιγμής χυδαιότητας. Εκδιωγμένο απ' τον πατριό του και δέσμια συνδεδεμένο με το σατανικό σχέδιο της μητρός του. Και όλα αυτά εν αγνοία του. Ταυτόχρονα όμως είναι -επίσης εν αγνοία του- και ο κινητήριος μοχλός του δράματος. Είναι η πυξίδα στα χέρια της Katalin. Η εκδίκηση μπορεί να αναγνωστεί και ως μια πράξη αντίδρασης για την υπόληψη του πολυαγαπημένου παιδιού. Παρατηρούμε την Katalin να κάνει προσπάθειες επαναπροσέγγισης με τον σύζυγο, παρά την προσωπική αντίθετη στάση, για να εξασφαλίσει ένα υγιές περιβάλλον για τον Orban. Ενώ τέλος, είναι η ανυποψίαστη συμπάθια του Orban προς τον πατέρα-θύτη, που φρενάρει τις εκδικητικές διαθέσεις της Katalin.


Βαθμολογία: 8,5/10