Thursday, August 13, 2009

Vals im Bashir (Βαλς με τον Μπασίρ)

Σκηνοθεσία: Ari Folman
Παραγωγής: Israel / Germany / France / USA / Finland / Switzerland / Belgium / Australia / 2008
Διάρκεια: 90'




Με αφορμή αυτή την ταινία θα ήθελα να κάνω δυο σχόλια περί animation και κινηματογράφου. Ο κινηματογράφος θα μπορούσε να καθοριστεί ως μια οπτικοακουστική ενότητα. Η εικόνα, το οπτικό κομμάτι δηλαδή, "παράγεται" από την κινηματογραφική μηχανή. Στο animation όμως η διαδικασία είναι κάπως διαφορετική. Η εικόνα δημιουργείται με ποικιλόμορφους τρόπους, που εκτείνονται από χειροποίητο σκίτσο ως πολυσύνθετο ηλεκτρονικό γράφημα. Επικαλούμενοι αυτή την υπέρογκη οπτική ανισότητα, θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι το animation δεν αποτελεί ξεχωριστό κινηματογραφικό είδος, αλλά ξεχωριστή οπτικοακουστική οντότητα. Η αλήθεια είναι πως τον περίπου έναν αιώνα ζωής του κινηματογράφου, το animation παρά τις απεριόριστες δυνατότητες του, αναλώθηκε στην αποκλειστική ικανοποίηση των παιδικών αισθημάτων. Αφήνοντας έτσι ανεκμετάλλευτη την οπτική ιδιαιτερότητα του, αλλά και αδοκίμαστα τα ποικιλόμορφα ιδιοστοιχεία του. Αν εξαιρέσουμε την Ιαπωνική κουλτούρα των manga και ορισμένα animation που υιοθέτησαν τα σινεφίλ πρότυπα, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως οι anime πειραματισμοί βρίσκονται σε εξαιρετικά πρώιμο στάδιο. Ωστόσο τα επόμενα χρόνια, λόγο αυτής της ιδιαίτερης οπτικής φόρμας που δύναται να αποτελέσει πόλο έλξης για ετερόκλητους καλλιτέχνες, αναμένεται να σημειωθούν ραγδαίες αλλαγές στον χώρο. Και ίσως το animation επαναπροσδιορίσει -ή καλύτερα ανταμώσει- την ταυτότητα του.


Για το "Βαλς με τον Μπασίρ" τώρα. Πρόκειται για ένα δριμύ αντιπολεμικό δράμα. Βασισμένο σ' έναν Ισραηλινό στρατιώτη που αναζητά χαμένες μνήμες από την περίοδο της εμπόλεμης θητείας του στο Λίβανο. Δε θα αναφερθώ ιδιαίτερα στα (αντιπολεμικά) στοιχεία του, αλλά ούτε και στα γεγονότα. Άλλωστε η ίδια η θέση της ταινίας μας προτρέπει να ψηλαφίσουμε βιωματικά την ιστορία. Έτσι για αρχή, όσο αφορά το περιεχόμενο, καλείστε να το εξερευνήσετε οι ίδιοι.

"Όταν προσπαθούμε να θυμηθούμε τα πρώτα παιδικά μας χρόνια, πολλές φορές συγχέουμε αυτά που άλλοι μας διηγήθηκαν με εκείνα που πραγματικά θυμόμαστε από δική μας πείρα", είχε πει ο Γκαίτε. Αυτή τη φράση μοιάζει να παραφράζει ο Ari Folman, όταν μας παραθέτει μια έρευνα όπου το σύνολο του εκτειθέμενου πληθυσμού, πλάι σε εικόνες της παιδικής του ηλικίας, αναγνώρισε ως δικές του και εικόνες που δεν του ανήκαν. Με εφαλτήριο αυτή τη διαπίστωση, ο πρωταγωνιστής επιδίδεται σε μια επίπονη διαδικασία ανάκτησης των προσωπικών χαμένων μνημών, μέσω των οποίων επιθυμεί να (επανά)συνθέσει την ιστορία. Και έτσι, ο Ari Folman προτρέπει το θεατή να μην επαναπαύεται στις (ευπαθείς και πολλές φορές στρατευμένες) διηγήσεις των άλλων, αλλά να εξερευνεί βιωματικά και εμπειρικά τα ίχνη της ιστορίας. Να μην επικαλούμαστε το ασύμπτωτο του χωροχρόνου ως την απόσταση μας από την ιστορία. Είμαστε κομμάτι -ένα απειροελάχιστο- της άτοπης και άχρονης Ανθρωπότητας. Και αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να αφουγκραστούμε βιωματικά το παρελθόν-την Ιστορία.


Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο της ταινίας καταπιάνεται και με την Ψυχαναλυτική Θεωρία. Σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος αναπτύσσει μια σειρά από εσωτερικούς μηχανισμούς για να απωθεί απ' το συνειδητό τις επίπονες μνήμες. Σε μια εποχή που τα ψυχο-ναρκωτικά πληθαίνουν: φαινόμενη ζωή του lifestyle, καταναλωτική μανία, επιστήμη, παραδοσιακά ναρκωτικά κλπ, η παραπάνω διαδικασία της απώθησης διαπράττεται πιο εύκολα. Μα αν δε φορούμε τις ενοχές και τις τύψεις σαν μενταγιόν περίοπτης θέσης, τότε πώς θα μπορέσουμε να απαλλαγούμε από αυτές; Αδύνατον. Ούτε ατομικά, ούτε συλλογικά. Καταδικάζουμε έτσι το συνειδητό μας και το συνειδητό του Κόσμου αντίστοιχα, σε μια ατέρμονη εσωτερική καταπίεση και σε μια διαρκή υποκρισία.


Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να σχολιάσω και δύο κινηματογραφικές επιλογές του Ari Folman. Πρώτον, στον κύριο κορμό της ταινίας βλέπουμε τις λεηλασίες και τις πολεμικές εχθροπραξίες να αναπαριστώνται με έναν σαρκαστικά ανάλαφρο τρόπο. Τόσο οπτικά όσο και μουσικά. Είναι αυτή μια ενσυνείδητη επιλογή του Folman για να καταδείξει την ανευθυνότητα με την οποία αντιμετωπίζεται η βία στη σύγχρονη κινηματογραφική βιομηχανία (όπου αποτελεί το βασικό πυλώνα ψυχαγωγίας και διασκέδασης); Δεύτερον, στο κλείσιμο η βία αποκτάει την πραγματική της διάσταση. Ωμή, αποκρουστική, φρικιαστική, αηδιαστική. Ρεαλιστική βία. Για την αποτύπωση αυτής της βίας θα επιστρατευθεί μια διπλή απεικόνιση: από τη μια ενα πλάνο αρχείου-ντοκουμέντο "ανασαίνει" την τραγικότητα και τη φρικαλεότητα της ωμής γενοκτονίας, και από την άλλη η ίδια σκηνή απεικονίζεται με ενα εξαιρετικά πανομοιότυπα ντεκουπαρισμένο και σκιτσαρισμένο animation. Ωστόσο, με όσους θεατές είχα αυτή τη συζήτηση, παρ' οτι οι αποτυπώσεις είναι πανομοιότυπες όσον αφορά το περιεχόμενο, άκουσα ότι το πλάνο αρχείου είχε έναν κατά πολύ τραυματικότερο αντίκτυπο εντός τους. Αυτή η διαπίστωση επιχειρηματολογεί πως υπάρχει σύγχυση μεταξύ περιεχομένου και φόρμας από πλευράς του θεατή; Ή επιχειρηματολογεί για την νατουραλιστική και ρεαλιστική ανεπάρκεια του animation;


Κλείνοντας, το "Vals im Bashir" είναι μια εκκωφαντικά αντιπολεμική ταινία. Και ταυτόχρονα μια σπουδή στο animation. Που ακόμα και αν τίποτα δε βρείτε ενδιαφέρον, περιέχει μια ασύλληπτη σκηνή, όπου ένας στρατιώτης χορεύει βαλς ανάμεσα στα πυρά, η οποία ενδέχεται να στοιχειώσει τα τεφτέρια της κινηματογραφικής σας μνήμης.


Βαθμολογία: 8/10



6 comments:

  1. Πλάκα έχει kioy που τον είδες τώρα τον Μπασίρ, κι εγω τον έχω στις άμεσες βλέψεις προσπαθώντας να καλύψω κενά από τις σημαντικές ταινίες της χρονιάς. Είδα πρόσφατα "Hunger" (στον προβολέα) και "Public Enemies" (δεν ενθουσιάστηκα με κανένα) και μου μένουν "Μπασίρ", "Στέλλα" και (το δικό σου αγαπημένο) "Youth without Youth".

    Για το animation γενικά συμφωνώ πως ακόμα δεν έχουμε δει τίποτα! Η Pixar κανει φοβερή δουλειά, ο Folman σίγουρα ανοίγει νέους δρόμους εδώ με τη χρήση του Flash και σίγουρα the best is yet to come! Απ' την άλλη όμως ανήκω μάλλον στους σκεπτικιστές, κλίνω προς την "νατουραλιστική και ρεαλιστική ανεπάρκεια του animation" (μιλάω γενικά, όχι για τον Μπασίρ που δεν έχω δει ακόμα). Ή για να το θέσω καλύτερα, στην δυσκολία συναισθηματικής εμπλοκής και ταύτισης με κατι που έχει σχεδιαστεί στο χέρι (ή στο PC), που δεν έχει ευθεία (οπτική) αντιστοιχία στον "πραγματικό κόσμο". Δεν έχω δει ακόμα ταινία animation που να με συγκλονίσει, αυτό προσπαθώ να πω! (αν και ο φετινός Wall-E ήταν εξαιρετικός [μήπως επειδή απεικόνιζε ρομποτ?], σίγουρα μέσα στις καλύτερες ταινίες της χρονιάς!) Μήπως αυτό γίνει με τον Μπασίρ?

    ReplyDelete
  2. Παιδιά ίσως να 'χετε βαρεθεί να με διαβάζετε, όμως αυτό το blog είναι από τα λίγα που διαβάζω καθώς εδώ και καιρό έχω χάσει εν μέρει το ενδιαφέρον μου για την κριτική, κυρίως διότι έχω διαπιστώσει πως είναι καλύτερο να εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου πάνω σε μια ταινία, παρά τους κριτικούς - όχι όλους βέβαια. Ένας ακόμη λόγος είναι ότι απολαμβάνω τη λογοτεχνική διάσταση και την ποιητική χροιά που δίνει στις κριτικές του ο Κιου, πάνω στις οποίες βλέπω συνεχή βελτίωση.

    Όσον αφορά την ταινία τώρα, πρόκειται για ένα πολύ καλογραμμένο animation που έχει αρκετές σκηνές οι οποίες μένουν στη μνήμη και είναι από την αρχή έως το τέλος ένα δίχως προηγούμενο πολιτικό σχόλιο πάνω στη σφαγή στο Λίβανο και κατ επέκταση πάνω στον πόλεμο που οδηγεί στη λήθη και στο θάνατο. Κορυφαία ομολογουμένως και η σκηνή που μαρτυρεί τον τίτλο της ταινίας. Τώρα η χρήση του flash δημιούργησε ένα είδος από χαρακτήρες μαριονέτες σε βαθμό οι κινήσεις τους και η φωνή τους να σε υπνωτίζουν- με την καλή έννοια. Πάντως σκεφτόμουν πόσο πιο δυνατή θα ήταν αν το ίδιο σενάριο γινόταν κανονική ταινία. Αλλά σίγουρα θα έχανε μέρος της ποιητικότητας του και της ομορφιάς του. Πιστεύω πάντως πως η ουσία μιας αντιπολεμικής ταινίας δεν επιτυγχάνεται πάντα με άκρατο ρεαλισμό. Ταινίες όπως ''ο Τζόνι πήρε τ όπλο του'', ή ''η λεπτή κόκκινη γραμμή'' είναι τέτοια παραδείγματα. Και οι σκηνές snuff στο τέλος ήταν αχρείαστες για το έργο, απαραίτητες όμως για το πολιτικό σχόλιο.

    Τώρα όσον αφορά το animation που επικρατεί, της pixar και της disney δηλαδή, είναι εξαιρετικό από πλευράς εκτέλεσης, συνεχίζει να απευθύνεται όμως κυρίως σε παιδιά. Κατά τη γνώμη μου το animation που κάνει τη διαφορά είναι το Ιαπωνικό, με πρώτο και καλύτερο εκφραστή τον Μιγιαζάκι, τα έργα του οποίου είναι ουσιαστικά έργα τέχνης.

    ReplyDelete
  3. @s_dany
    Ωραίες ταινίες έχεις να δεις! Και πόσεξε με το Youth! Μπορεί να είναι αγαπημένο, κυρίως βέβαια για προσωπικούς λόγους!

    Λες, "Απ' την άλλη όμως ανήκω μάλλον στους σκεπτικιστές, κλίνω προς την "νατουραλιστική και ρεαλιστική ανεπάρκεια του animation"".

    Ναι αυτή είναι η τάση που κυριαρχεί είναι αλήθεια. Απλά προσωπικά θέλω να θίξω ένα θέμα προβηματισμού, ρίχνοντας και το μπαλάκι στον θεατή. Μια σκηνή, σε ότι και αν έχει γυριστεί αυτή, από μόνη της ίσως να μην έχει υπόσταση. (Δεν είναι παρά μερικά συναρμολογημένα Pixels). Η μετάφραση-αποκρυπτογράφηση γίνεται εντός του θεατή. Και υπό αυτή την έννοια, η έλλειψη συναισθηματικής εμπλοκής ίσως να σχετίζεται και με τη δική μας ανεπάρκεια ως κοινό-μεταφραστές-αποκωδικωποιητές. Και με την αδυναμία μας να εντρυφήσουμε σε μια εικόνα με την οποία είμαστε ανεξοικείωτοι...
    Καλό βράδυ! (Μην το ρίξεις στον ύπνο ε; Sleeper)

    @Κώστας Παναγιωτόπουλος
    Ρε, μας αρέσει να σε διαβάζουμε! (Θες να το ακούς μου φαίνεται):)
    Συμφωνώ με όσα λες για την κριτική. Άλλωστε αυτό που συμβαίνει εντός σου δεν είναι παρά μια "κριτική" για την ταινία που βλέπεις. Κανένας κριτικός δεν είναι φωστήρας, και κανένας θεατής δεν είναι ανίδεος. Η κριτική, τουλάχιστον για μένα, δεν είναι παρά ένα εργαλείο για να απλώνει μια ταινία σε μεγαλύτερες (ή καλύτερα διαφορετικότερες μέσω της ποικιλομορφίας) πτυχές εντός μας. Για αυτό έχουμε ανάγκη και τη δική σου άποψη. Αν η ταινία είναι ένα έργο τέχνης που στεκόμαστε απέναντι του κριτικά, και διαμορφωνόμαστε μέσω αυτού, τότε σε μεγάλο βαθμό μπορεί να συμβεί το ίδιο και με τις εκάστοτε αναγνώσεις! Όλοι θεατές είμαστε!

    Πολύ μου αρέσει η ερμηνεία σου πάνω στο flash. Τώρα σχετικά με την ανεπάρκεια του animation να ρίξει γροθιές στο στομάχι, απάντησα και πιο πάνω. Δεν είναι ότι δεν ασπάζομαι τις θέσεις σας(τόσο εσένα όσο και του s-dany), απλά έχω τις επιφυλάξεις μου (και) για το πόσο ο θεατής είναι επαρκής στο να αποκωδικοποιήσει το περιεχόμενο, ιδίως όταν έχει συνδέσει ακράδαντα την animation τεχνική με ανήλικη ψυχαγωγία!

    Καλό βράδυ!

    ReplyDelete
  4. @s_dany
    Ωραίες ταινίες έχεις να δεις! Και πόσεξε με το Youth! Μπορεί να είναι αγαπημένο, κυρίως βέβαια για προσωπικούς λόγους!

    Λες, "Απ' την άλλη όμως ανήκω μάλλον στους σκεπτικιστές, κλίνω προς την "νατουραλιστική και ρεαλιστική ανεπάρκεια του animation"".

    Ναι αυτή είναι η τάση που κυριαρχεί είναι αλήθεια. Απλά προσωπικά θέλω να θίξω ένα θέμα προβηματισμού, ρίχνοντας και το μπαλάκι στον θεατή. Μια σκηνή, σε ότι και αν έχει γυριστεί αυτή, από μόνη της ίσως να μην έχει υπόσταση. (Δεν είναι παρά μερικά συναρμολογημένα Pixels). Η μετάφραση-αποκρυπτογράφηση γίνεται εντός του θεατή. Και υπό αυτή την έννοια, η έλλειψη συναισθηματικής εμπλοκής ίσως να σχετίζεται και με τη δική μας ανεπάρκεια ως κοινό-μεταφραστές-αποκωδικωποιητές. Και με την αδυναμία μας να εντρυφήσουμε σε μια εικόνα με την οποία είμαστε ανεξοικείωτοι...
    Καλό βράδυ! (Μην το ρίξεις στον ύπνο ε; Sleeper)

    @Κώστας Παναγιωτόπουλος
    Ρε, μας αρέσει να σε διαβάζουμε! (Θες να το ακούς μου φαίνεται):)
    Συμφωνώ με όσα λες για την κριτική. Άλλωστε αυτό που συμβαίνει εντός σου δεν είναι παρά μια "κριτική" για την ταινία που βλέπεις. Κανένας κριτικός δεν είναι φωστήρας, και κανένας θεατής δεν είναι ανίδεος. Η κριτική, τουλάχιστον για μένα, δεν είναι παρά ένα εργαλείο για να απλώνει μια ταινία σε μεγαλύτερες (ή καλύτερα διαφορετικότερες μέσω της ποικιλομορφίας) πτυχές εντός μας. Για αυτό έχουμε ανάγκη και τη δική σου άποψη. Αν η ταινία είναι ένα έργο τέχνης που στεκόμαστε απέναντι του κριτικά, και διαμορφωνόμαστε μέσω αυτού, τότε σε μεγάλο βαθμό μπορεί να συμβεί το ίδιο και με τις εκάστοτε αναγνώσεις! Όλοι θεατές είμαστε!

    Πολύ μου αρέσει η ερμηνεία σου πάνω στο flash. Τώρα σχετικά με την ανεπάρκεια του animation να ρίξει γροθιές στο στομάχι, απάντησα και πιο πάνω. Δεν είναι ότι δεν ασπάζομαι τις θέσεις σας(τόσο εσένα όσο και του s-dany), απλά έχω τις επιφυλάξεις μου (και) για το πόσο ο θεατής είναι επαρκής στο να αποκωδικοποιήσει το περιεχόμενο, ιδίως όταν έχει συνδέσει ακράδαντα την animation τεχνική με ανήλικη ψυχαγωγία!

    Καλό βράδυ!

    ReplyDelete
  5. Παιδιά ίσως να 'χετε βαρεθεί να με διαβάζετε, όμως αυτό το blog είναι από τα λίγα που διαβάζω καθώς εδώ και καιρό έχω χάσει εν μέρει το ενδιαφέρον μου για την κριτική, κυρίως διότι έχω διαπιστώσει πως είναι καλύτερο να εμπιστεύεσαι τον εαυτό σου πάνω σε μια ταινία, παρά τους κριτικούς - όχι όλους βέβαια. Ένας ακόμη λόγος είναι ότι απολαμβάνω τη λογοτεχνική διάσταση και την ποιητική χροιά που δίνει στις κριτικές του ο Κιου, πάνω στις οποίες βλέπω συνεχή βελτίωση.

    Όσον αφορά την ταινία τώρα, πρόκειται για ένα πολύ καλογραμμένο animation που έχει αρκετές σκηνές οι οποίες μένουν στη μνήμη και είναι από την αρχή έως το τέλος ένα δίχως προηγούμενο πολιτικό σχόλιο πάνω στη σφαγή στο Λίβανο και κατ επέκταση πάνω στον πόλεμο που οδηγεί στη λήθη και στο θάνατο. Κορυφαία ομολογουμένως και η σκηνή που μαρτυρεί τον τίτλο της ταινίας. Τώρα η χρήση του flash δημιούργησε ένα είδος από χαρακτήρες μαριονέτες σε βαθμό οι κινήσεις τους και η φωνή τους να σε υπνωτίζουν- με την καλή έννοια. Πάντως σκεφτόμουν πόσο πιο δυνατή θα ήταν αν το ίδιο σενάριο γινόταν κανονική ταινία. Αλλά σίγουρα θα έχανε μέρος της ποιητικότητας του και της ομορφιάς του. Πιστεύω πάντως πως η ουσία μιας αντιπολεμικής ταινίας δεν επιτυγχάνεται πάντα με άκρατο ρεαλισμό. Ταινίες όπως ''ο Τζόνι πήρε τ όπλο του'', ή ''η λεπτή κόκκινη γραμμή'' είναι τέτοια παραδείγματα. Και οι σκηνές snuff στο τέλος ήταν αχρείαστες για το έργο, απαραίτητες όμως για το πολιτικό σχόλιο.

    Τώρα όσον αφορά το animation που επικρατεί, της pixar και της disney δηλαδή, είναι εξαιρετικό από πλευράς εκτέλεσης, συνεχίζει να απευθύνεται όμως κυρίως σε παιδιά. Κατά τη γνώμη μου το animation που κάνει τη διαφορά είναι το Ιαπωνικό, με πρώτο και καλύτερο εκφραστή τον Μιγιαζάκι, τα έργα του οποίου είναι ουσιαστικά έργα τέχνης.

    ReplyDelete
  6. Πλάκα έχει kioy που τον είδες τώρα τον Μπασίρ, κι εγω τον έχω στις άμεσες βλέψεις προσπαθώντας να καλύψω κενά από τις σημαντικές ταινίες της χρονιάς. Είδα πρόσφατα "Hunger" (στον προβολέα) και "Public Enemies" (δεν ενθουσιάστηκα με κανένα) και μου μένουν "Μπασίρ", "Στέλλα" και (το δικό σου αγαπημένο) "Youth without Youth".

    Για το animation γενικά συμφωνώ πως ακόμα δεν έχουμε δει τίποτα! Η Pixar κανει φοβερή δουλειά, ο Folman σίγουρα ανοίγει νέους δρόμους εδώ με τη χρήση του Flash και σίγουρα the best is yet to come! Απ' την άλλη όμως ανήκω μάλλον στους σκεπτικιστές, κλίνω προς την "νατουραλιστική και ρεαλιστική ανεπάρκεια του animation" (μιλάω γενικά, όχι για τον Μπασίρ που δεν έχω δει ακόμα). Ή για να το θέσω καλύτερα, στην δυσκολία συναισθηματικής εμπλοκής και ταύτισης με κατι που έχει σχεδιαστεί στο χέρι (ή στο PC), που δεν έχει ευθεία (οπτική) αντιστοιχία στον "πραγματικό κόσμο". Δεν έχω δει ακόμα ταινία animation που να με συγκλονίσει, αυτό προσπαθώ να πω! (αν και ο φετινός Wall-E ήταν εξαιρετικός [μήπως επειδή απεικόνιζε ρομποτ?], σίγουρα μέσα στις καλύτερες ταινίες της χρονιάς!) Μήπως αυτό γίνει με τον Μπασίρ?

    ReplyDelete

If you are a blogger, you know what to do :-D

If you are not, just select profile "Name/URL".
In "Name": put your name or any nickname (facebook profile name etc).
In "URL": put a link to your site, facebook profile etc (or leave blank).
Click "Subscribe by email" to get notified for new comments on this post.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...